Boosheid
We leven in een tijd waarin mensen en groepen mensen meteen van zich laten horen wanneer ze zich benadeeld voelen. Zodra er iets gebeurt waardoor een bepaalde groep wordt benadeeld, zoekt die groep de media, om daar uitgebreid te klagen. Mensen zijn assertief, komen voor zichzelf op. En als de ene groep van zich laat horen, dan kan de andere groep niet stil blijven.
Onrust en onvrede zijn in onze huidige samenleving gemeengoed geworden. Misschien hangt het samen met het feit dat mensen zich bedreigd kunnen voelen in deze globaliserende wereld. Doordat we via allerlei nieuwskanalen zoveel informatie tot onze beschikking hebben wordt de wereld niet overzichtelijker, maar juist onoverzichtelijker, omdat we ook alle ellende zien die er gebeurt. En daarbij kan soms het gevoel opkomen dat onze zekerheid en veiligheid wordt bedreigd.
Onze blinde vlek is daarbij misschien wel onze eigen rijkdom. We vergeten hoe gezegend en rijk we zijn, hier in het welvarende deel van de wereld. We vergeten wat een gigantische rijkdommen vrije pers, vrijheid van meningsuiting en democratie zijn. Wie even terugkijkt naar de eeuwen her, kan niet anders dan concluderen dan onze levensstijl iets bijna paradijselijks heeft. En toch klagen we. Toch overheerst het cynisme over de wereld, over Europa, over België. Hoe kan dat? Hoe kan het dat doemdenkers -die ons voorspiegelen dat we aan het einde van de wereld leven- zoveel voet aan de grond krijgen? Hoe kan juist de onvrede van het populisme ontstaan zijn op het hoogtepunt van Europa’s welvaart?
Mensen voelen maar al te snel tekort gedaan. Ondanks onze welvaart. Of misschien juist dankzij onze welvaart. We zijn vergeten dat lijden bij het leven hoort, benadrukt psychiater Dirk de Wachter in interviews.
Met dat probleem van onvrede en boosheid worstelt ook Salman Rushdie in zijn (bijna profetische!) roman Woede uit 2001. De hoofdpersoon is een voormalige professor en bedenker van een succesvolle tv-merchandise. Hij heeft alles: veel geld, een goed huwelijk, een prachtig kind. En toch kampt hij met een diepe innerlijke woede. Een woede die alles kan ontwrichten. Een woede die zo herkenbaar is, bijna 20 jaar later. Een boosheid die in alle lagen van de maatschappij voelbaar is. Er hoeft maar een klein incident plaats te vinden en het is de aanleiding tot nationale en internationale discussies.
Bonhoeffer
In de zomer las ik in Verzet en Overgave van Dietrich Bonhoeffer (1906-1945). Bonhoeffer was een Duitse predikant en theoloog die zich aansloot bij het verzet tegen het Naziregime. In 1942 werd hij gearresteerd en uiteindelijk -een maand voor het einde van de tweede wereldoorlog- vermoord door de Nazi’s.
Wie de situatie van Bonhoeffer in zijn gevangenis vergelijkt met onze situatie zou zeggen: ‘Hij heeft werkelijk reden tot klagen’. Maar in zijn brieven -later gebundeld in Verzet en Overgave– blijkt niets daarvan. Integendeel. Bonhoeffer maakt zich geen zorgen over zichzelf, maar over zijn ouders, dat het hen goed gaat. Hij zegt verschillende keren dat hij niet mag klagen, omdat er zo velen zijn die het moeilijker hebben dan hij. Hij heeft meer oog voor het goede dat hij heeft dan voor dat wat hem ontbreekt. Ongelooflijke teksten voor wie tussen de regels door ook leest hoe moeilijk zijn verblijf daar was. In alles wat Bonhoeffer schrijft blijkt een diepe ootmoed en dankbaarheid: een besef dat al het goede een gave van God is.
Dat zet een mens aan het denken, juist in deze tijd van ongeremde boosheid en ontevredenheid. Dankbaarheid is het besef dat alles in het juiste perspectief zet. Zelfs een periode van tegenslag kan een periode zijn waar we van leren. Dat gold ook voor Bonhoeffer, die schreef: ‘Ik ben ervan overtuigd dat het goed voor mij is dit mee te maken…’. Een zinnetje dat je alleen maar kunt opschrijven als je werkelijk gelooft in God, die boven alles staat en ons in alles het goede geeft. Een zinnetje waar je lang over kunt mijmeren.
Uiteindelijk leidde de gevangenschap tot Bonhoeffers dood. Maar hij heeft in die periode een rijke schat aan gedachten achtergelaten, waar velen al door geïnspireerd zijn. Een rijke schat ook voor ons 21e-eeuwers, die leven in een periode dat onvrede en onrust de zekerheden van democratie, redelijkheid en dialoog (weer) bedreigen.